Nỗ lực của Tổng thống Mỹ Donald Trump nhằm xoay chuyển Fed theo ý mình và gây sức ép buộc cơ quan này cắt giảm lãi suất đã làm dấy lên nghi ngại rằng liệu Fed có thể bảo vệ được tính độc lập và uy tín trong cuộc chiến chống lạm phát hay không?
Từ lâu, Tổng thống Trump đã chẳng ngại ngần bộc lộ sự thất vọng với những hàng rào pháp lý bảo vệ ban lãnh đạo Fed và nhiệm kỳ dài của các Thống đốc Fed thậm chí vượt qua cả nhiều đời tổng thống.
Thời gian qua, ông liên tục gây sức ép buộc Chủ tịch Jerome Powell từ chức, đồng thời công khai khởi động quá trình tìm người kế nhiệm. Gần đây, ông đã tìm cách loại bỏ một thành viên khác của Fed là Thống đốc Lisa Cook nhưng chưa thành.
Nếu ngân hàng trung ương quyền lực nhất thế giới phải nhượng bộ, hoặc ông Trump tìm ra cách buộc các thành viên Fed rời ghế, điều đó sẽ tạo ra một tiền lệ nguy hiểm, từ châu Âu tới Nhật Bản, khi các chuẩn mực về sự độc lập trong chính sách tiền tệ có thể trở thành mục tiêu mới của giới chính trị.
“Những đòn công kích mang động cơ chính trị nhằm vào Fed đang tạo hiệu ứng lan tỏa tới phần còn lại của thế giới, trong đó có châu Âu”, ông Olli Rehn, thành viên Hội đồng Chính sách của Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) nhận định bên lề hội nghị thường niên của Fed tại Jackson Hole, Wyoming.
Chính vì vậy, ông Rehn cùng nhiều người đồng cấp khác đã công khai ủng hộ Chủ tịch Powell giữ vững lập trường, ngay cả sau khi ông phát tín hiệu về khả năng cắt giảm lãi suất vào tháng 9. Ông Powell đã được chào đón bằng một tràng pháo tay lớn khi bước lên bục phát biểu tại hội nghị.
Theo hàng chục lãnh đạo ngân hàng trung ương cho biết, có thể thấy viễn cảnh Fed đánh mất khả năng kiểm soát lạm phát vì bị xói mòn tính độc lập được coi là mối đe dọa trực tiếp đến vị thế và sự ổn định kinh tế toàn cầu. Hệ quả có thể là những biến động mạnh trên thị trường tài chính, khi nhà đầu tư đòi hỏi mức bù rủi ro cao hơn để nắm giữ trái phiếu Mỹ, đồng thời đánh giá lại vai trò của trái phiếu kho bạc như “huyết mạch” của hệ thống tài chính thế giới.
Trên thực tế, nhiều ngân hàng trung ương đã bắt đầu chuẩn bị cho kịch bản xấu, yêu cầu các tổ chức tín dụng kiểm soát chặt mức độ tiếp xúc với đồng USD.
Nếu Fed nhượng bộ, điều đó sẽ khép lại một giai đoạn đã đem lại sự ổn định giá cả suốt từ sau khi cựu Chủ tịch Fed Paul Volcker đẩy lùi tình trạng lạm phát hai con số cách đây 40 năm. Chính từ thời điểm đó, ngày càng nhiều ngân hàng trung ương học theo mô hình độc lập chính trị và kiên định với mục tiêu duy nhất, đó là giữ lạm phát ở quanh mức 2%.
“Đây là lời nhắc nhở rằng chúng ta không thể coi sự độc lập là điều hiển nhiên”, Chủ tịch Bundesbank Joachim Nagel, thành viên Hội đồng ECB, nhấn mạnh. “Chúng ta phải thực thi đúng sứ mệnh và làm rõ rằng tính độc lập chính là điều kiện tiên quyết để đảm bảo ổn định giá cả”.
Tới nay, thị trường tài chính chưa ghi nhận lo ngại sâu sắc về tính độc lập của Fed. Chứng khoán Mỹ vẫn tăng mạnh, trong khi lợi suất trái phiếu chính phủ và kỳ vọng lạm phát chưa có sự biến động bất thường.
Theo luật pháp nước Mỹ, ông Donald Trump có thể bổ nhiệm Chủ tịch mới khi nhiệm kỳ của ông Jerome Powell kết thúc vào tháng 5/2026. Tuy nhiên, để phe của mình chiếm đa số trong Hội đồng Thống đốc 7 thành viên, ông cần thêm một số ghế khuyết để có thể đề cử đồng minh thân cận. Bên cạnh đó, mạng lưới 12 chi nhánh khu vực, nơi các lãnh đạo được bổ nhiệm bởi hội đồng quản trị địa phương, cũng là một đối trọng nhằm giảm thiểu ảnh hưởng trực tiếp từ Washington.
Dẫu vậy, mối quan hệ căng thẳng giữa ông Trump và Fed, ngay tại một quốc gia vốn nổi tiếng với truyền thống pháp lý và thể chế mạnh mẽ, đã khiến giới ngân hàng trung ương toàn cầu nhận thức rõ hơn sự mong manh của nguyên tắc “không bị chính trị chi phối”.
Ngay cả ECB, dù được Hiệp ước Liên minh châu Âu bảo đảm quyền tự chủ khỏi 20 chính phủ khu vực đồng euro, cũng đã phải nhiều lần vật lộn để chứng minh tính độc lập thực sự của mình.
Khi tung ra chương trình mua trái phiếu khổng lồ cách đây một thập kỷ nhằm ngăn chặn giảm phát, ECB từng bị cáo buộc tài trợ cho chính phủ và đối mặt hàng loạt đơn kiện. Các đảng cánh tả lẫn cánh hữu ở Italy, Đức, Pháp cũng không ít lần chỉ trích ngân hàng này. Tại nhiều nước khác, việc bổ nhiệm Thống đốc ngân hàng trung ương còn bị biến thành “ván cờ chính trị”. Điển hình như ở Latvia, Thống đốc Martins Kazaks bị giới chính trị chỉ trích gay gắt trong quá trình tái bổ nhiệm vì không chiều theo ý chính phủ. Slovenia từ tháng 1 tới nay vẫn chưa có Thống đốc mới do các đảng phái bất đồng.
Đối với Nhật Bản, cố Thủ tướng Shinzo Abe từng công khai chỉ trích Thống đốc Masaaki Shirakawa vì không đủ quyết liệt chống giảm phát, và năm 2013 đã đích thân chọn ông Haruhiko Kuroda thay thế.
Ông Kuroda ngay sau đó triển khai chương trình mua tài sản quy mô lớn, làm suy yếu đồng yên và kích thích tăng trưởng, nhưng cũng khiến Ngân hàng Trung ương Nhật Bản trở thành chủ nợ lớn nhất của chính phủ, điều khiến giới ngân hàng truyền thống phải lo ngại.
“Cứ như thể ông Trump đang học lại kinh nghiệm từ ông Abe”, một nguồn tin am hiểu tư duy của BOJ chia sẻ ý kiến với Reuters.
Động thái của ông Trump, theo giới quan sát, có thể thúc đẩy nhiều chính phủ trên thế giới tìm cách kiểm soát ngân hàng trung ương của họ. Điều đó có thể mở đường cho lạm phát toàn cầu tăng cao hơn và thị trường tài chính thêm phần biến động.
“Việc ông Trump tìm mọi cách cách gây sức ép lên Fed sẽ tạo ra một tiền lệ cực kỳ xấu cho các chính phủ khác”, ông Maury Obstfeld, chuyên gia tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson và nhà cựu kinh tế trưởng Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cảnh báo.
“Nếu chuyện này có thể xảy ra ngay tại Mỹ, vốn được coi là thành trì của cơ chế kiểm soát, cân bằng quyền lực và thượng tôn pháp luật, thì có lý do gì để tin rằng những quốc gia khác không sớm làm theo ?”, ông Obstfeld thẳng thắn nói.