Các nhà kinh tế đã dự báo về một cuộc suy thoái vào năm 2023 trong nhiều tháng nay và hầu hết đều cho rằng nó sẽ bắt đầu vào đầu năm tới. Cho dù nó sâu hay nông, dài hay ngắn - những quan điểm vẫn đang được tranh luận - nhưng ý kiến cho rằng nền kinh tế đang bước vào thời kỳ suy thoái gần như là điều mà các nhà kinh tế đều đồng thuận.
Mark Zandi, nhà kinh tế trưởng của Moody's Analytics cho biết: “Trong lịch sử, khi bạn có lạm phát cao và Fed tăng lãi suất để dập tắt lạm phát, điều đó dẫn đến xu thế đi xuống hoặc suy thoái. Điều đó là một kịch bản kinh điển dẫn đến suy thoái. Chúng ta đều đã thấy câu chuyện này trước đây. Khi lạm phát gia tăng và Fed phản ứng bằng cách đẩy lãi suất lên, nền kinh tế cuối cùng sẽ chịu ảnh hưởng của lãi suất cao hơn.”
Ông Zandi nằm trong số ít các nhà kinh tế tin rằng Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ (Fed) có thể tránh được suy thoái kinh tế bằng cách tăng lãi suất trong mức đủ lâu để tránh làm giảm tốc độ tăng trưởng. Nhưng ông cho biết đa số đều dự đoán rằng nền kinh tế sẽ suy yếu.
“Thường thì suy thoái đến một cách khá bất ngờ. Các CEO trước đây không bao giờ nói về suy thoái,” ông Zandi nói. “Nhưng giờ đây, có vẻ như các CEO lại đang bàn luận về điều đó ... Mọi người trên TV đều nói về suy thoái. Mọi nhà kinh tế đều nói về suy thoái. Tôi chưa bao giờ thấy bất cứ điều gì giống như vậy.”
Fed có thể là nguyên nhân gây ra nguy cơ suy thoái
Trớ trêu thay, Fed đang làm chậm lại nền kinh tế, sau khi ra tay “giải cứu” hai cuộc suy thoái kinh tế vừa qua. Cục dữ trự liên bang Hoa Kỳ đã giúp kích thích cho vay khi đưa lãi suất về 0 và tăng tính thanh khoản của thị trường bằng cách thêm hàng nghìn tỷ USD tài sản vào bảng cân đối kế toán. Fed hiện đang giải phóng bảng cân đối kế toán đó và đã nhanh chóng tăng lãi suất từ 0 [vào tháng 3] lên mức 4,25% đến 4,5% trong tháng này.
Nhưng trong hai cuộc suy thoái gần đây nhất, các nhà hoạch định chính sách không cần phải lo lắng về việc lạm phát cao ảnh hưởng đến sức chi tiêu của người tiêu dùng hoặc doanh nghiệp, và len lỏi khắp nền kinh tế thông qua chuỗi cung ứng và tăng lương.
Fed hiện đang có một “trận chiến căng thẳng” với lạm phát, dự báo các đợt tăng lãi suất bổ sung lên tới khoảng 5,1% vào đầu năm tới và các nhà kinh tế cho rằng Fed có thể duy trì các tỷ lệ cao đó để kiểm soát lạm phát.
Những mức lãi suất cao hơn đó đã gây thiệt hại cho thị trường nhà ở, với doanh số bán nhà giảm 35,4% so với năm ngoái vào tháng 11 - cũng là tháng thứ 10 liên tiếp giảm. Tỷ lệ thế chấp 30 năm là gần 7%. Và lạm phát tiêu dùng vẫn đang ở mức cao 7,1% hàng năm trong tháng 11 tại Hoa Kỳ.
Suy thoái 2023 sẽ tệ đến mức nào?
Suy thoái kinh tế được coi là tình trạng kinh tế đi xuống ở diện rộng, thường kéo dài từ hai quý trở lên. Cục Nghiên cứu Kinh tế Quốc gia Hoa Kỳ (NBER), nơi đánh giá các cuộc suy thoái dựa theo tính toán mức độ suy thoái sâu như thế nào cũng như mức độ lan rộng ra sao và kéo dài bao lâu.
Tuy nhiên, nếu bất kỳ một yếu tố nào đạt tới mức độ nghiêm trọng nhất định, NBER có thể tuyên bố suy thoái. Ví dụ, xu hướng kinh tế đi xuống do đại dịch năm 2020 diễn ra quá đột ngột và gay gắt với tác động trên diện rộng nên được xác định là suy thoái mặc dù diễn ra trong thời gian rất ngắn.
Diane Swonk, nhà kinh tế trưởng tại KPMG, cho biết: “Hy vọng là chúng ta sẽ có thể phục hồi nhanh chóng. Chúng ta có bảng cân đối kế toán tốt và có thể sớm nhận được phản hồi về việc hạ lãi suất sau khi Fed bắt đầu nới lỏng chính sách.”
Các dự báo kinh tế mới nhất của Cục Dự trữ Liên bang cho thấy nền kinh tế tăng trưởng với tốc độ 0,5% vào năm 2023 và không dự báo suy thoái.
Bà Swonk nhận xét: “Khi bạn nói rằng tăng trưởng sẽ dừng lại ở mức 0 và tỷ lệ thất nghiệp sẽ tăng lên… rõ ràng là Fed đã đưa ra dự báo về suy thoái nhưng họ sẽ không trực tiếp nói ra điều đó”. Fed dự báo tỷ lệ thất nghiệp có thể tăng trong năm tới lên 4,6% từ mức 3,7% hiện tại.
Chính sách của Fed
Việc các nhà hoạch định chính sách có thể giữ lãi suất ở mức cao trong bao lâu hiện vẫn chưa rõ ràng. Các nhà giao dịch trên thị trường kỳ hạn kỳ vọng Fed sẽ bắt đầu cắt giảm lãi suất vào cuối năm 2023. Trong dự báo của riêng mình, Fed cho thấy việc cắt giảm lãi suất có thể bắt đầu từ năm 2024.
Bà Diane Swonk tin rằng Fed sẽ phải giảm lãi suất vào một thời điểm nào đó do suy thoái kinh tế, nhưng ông Tom Simons, nhà kinh tế thị trường tiền tệ tại Jefferies lại dự đoán một cuộc suy thoái có thể kéo dài đến cuối năm 2024 trong thời kỳ lãi suất cao. “Thị trường rõ ràng nghĩ rằng Fed sẽ đảo ngược lãi suất khi mọi thứ đi xuống. Điều không được cân nhắc kĩ là việc Fed cần điều này để giữ uy tín lâu dài của họ đối với lạm phát.”
Mặc dù khả năng suy thoái đã xuất hiện trong một thời gian, nhưng Fed cho đến nay vẫn chưa thực sự làm chậm lại việc làm và hạ nhiệt nền kinh tế thông qua thị trường lao động. Nhưng các thông báo sa thải đang gia tăng và một số nhà kinh tế nhìn thấy khả năng giảm thiểu việc làm vào năm tới. Chuyên gia Mark Zandi giải thích: “Vào đầu năm, chúng ta đã nhận được 600.000 [việc làm mới] mỗi tháng và hiện tại là khoảng 250.000… Điều đó không đủ để gây ra suy thoái nhưng đủ để hạ nhiệt thị trường lao động.” Ông nói rằng có thể có sự sụt giảm việc làm trong năm tới.
“Điều một chi tiết không ngờ ở đây là mọi người đều đang chờ đợi một cuộc suy thoái và nó có thể thay đổi hành vi của họ, nền kinh tế có thể hạ nhiệt và Fed sẽ không phải thắt chặt quá nhiều để bóp nghẹt nền kinh tế,” ông Zandi nhận xét.
Bà Diane Swonk cho biết các nhà hoạch định chính sách sẽ không từ bỏ cuộc chiến lạm phát cho đến khi họ tin rằng mình đang chiến thắng.