Thời gian gần đây, thế giới đã đưa ra tầm nhìn mới về cam kết đạt mức không khí thải (netzero).
Viễn cảnh sẽ là: Không xuất hiện bất kỳ chiếc xe xăng mới nào trên các con đường ở Liên minh châu Âu (EU) từ năm 2035; ngành công nghiệp Mỹ sẽ hoạt động bằng hydro xanh; các trang trại gió sẽ hoạt động trên biển Bắc, và năng lượng mặt trời sẽ mang lại cho tất cả người châu Phi nguồn năng lượng với giá cả phải chăng.
Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cho rằng tất cả điều kể trên có thể đạt được mà không gây căng thẳng cho tài chính của các chính phủ.
CUỘC CHIẾN 100 NGHÌN TỶ USD
Theo ước tính của các nhân viên của IMF, được trình bày tại một hội nghị gần đây, cho thấy rằng sự hợp tác trong việc giảm khí thải có thể đảm bảo các quốc gia đạt được mục tiêu không thải khí thải với một chi phí kinh tế tổng cộng chỉ bằng 0,5% so với GDP toàn cầu dự kiến vào năm 2030. Đối với hầu hết các quốc gia, tác động tài khóa sẽ là tích cực hoặc không ảnh hưởng vào cuối thập kỷ hiện tại, mặc dù một số quốc gia có thể gánh chịu các thiệt hại sau này.
Theo lời của Luis Garicano, một giáo sư của Trường Kinh tế London và là cựu thành viên của Quốc hội châu Âu thì: “Hãy tin tưởng vào dự đoán của IMF và việc đạt mức không thải khí thải hoàn toàn có thể thực hiện, thậm chí có vẻ rẻ hơn mức dự kiến".
Nhưng có một vấn đề xảy ra. Các ước tính của IMF giả định có một thỏa thuận toàn cầu về việc định giá hoặc đánh thuế carbon và phân phối lại thu nhập cho thế giới đang phát triển, đồng thời loại bỏ các khoản trợ cấp hiện tại cho nhiên liệu hóa thạch.
Nhưng trên thực tế, việc các quốc gia cố gắng giảm khí thải trong nền kinh tế của họ có sự chênh lệch xa vời so với các tình huống giả định như vậy.
Hiện tại, chưa đến 1/4 tổng lượng phát thải toàn cầu được áp thuế hoặc định giá carbon, trong khi các cam kết của chính phủ về mục tiêu xanh đang gặp áp lực gia tăng. "Kịch bản của IMF là điều mong muốn nhưng nó đang không xảy ra", Jean Pisani-Ferry, giáo sư tại Sciences Po nói.
Hậu quả của điều này, theo Helen Miller, phó giám đốc Viện Nghiên cứu Tài chính của Vương quốc Anh, khi đạt đến việc đạt mức không khí thải, các nhà lập pháp có thể lựa chọn các giải pháp phù hợp về mặt chính trị nhưng tính kinh tế lại không hiệu quả.
"Cuối cùng, chúng ta sẽ đạt được mức không thải khí thải một cách tốn kém hơn", bà nói.
Theo bất kỳ ước tính hợp lý nào, quy mô vốn cần để đạt được mức không khí thải là rất lớn. Trong năm 2021, Cơ quan Năng lượng Quốc tế tính toán rằng đầu tư hàng năm sẽ cần tăng từ 2 nghìn tỷ USD hàng năm lên gần 5 nghìn tỷ USD hàng năm, tương đương 2,5% của GDP toàn cầu vào năm 2030. Tổng số vẫn sẽ là 4,5 nghìn tỷ USD vào năm 2050.
Lord Nicholas Stern, chủ tịch của Viện nghiên cứu Grantham của Trường Kinh tế London và nguyên Giám đốc kinh tế của Ngân hàng Thế giới, ước tính cần thêm 3 nghìn tỷ USD mỗi năm, tổng cộng là 100 nghìn tỷ USD trong vòng 30 hoặc 40 năm, để thúc đẩy năng lượng tái tạo, điện hóa hệ thống giao thông, làm giảm khí thải trong việc sưởi ấm và làm mát các tòa nhà và tạo điều kiện cho hydrogen xanh.
Các nhà kinh tế đều đồng tình rằng phần lớn đầu tư này phải đến từ tư nhân. "Một số ước tính về sự chuyển đổi về biến đổi khí hậu đang ở mức cao", Mahmood Pradhan, trưởng phòng Kinh tế toàn cầu tại Viện Amundi nói. "Những yêu cầu của mức không khí thải là quá cao nếu chỉ đến từ chính phủ một mình - chúng phải đến từ cả khu vực tư nhân”.
Nhưng các chính phủ đã chi hàng trăm tỷ USD cho các khuyến mãi và trợ cấp cho doanh nghiệp và hộ gia đình, cho nghiên cứu và đổi mới, và cho hạ tầng công cộng từ lưới điện đến công trình phòng chống lũ lụt và làn đường xe đạp.
Trong khi đó, doanh thu từ các loại thuế carbon - nếu thành công trong việc giảm lượng khí thải - có thể không đủ để bù đắp khoản thu mà chính phủ nhận thông qua thuế nhiên liệu.
"Thậm chí nếu có thành công - chúng cũng sẽ không tạo ra rất nhiều thu nhập", Judith Freedman, giáo sư Luật thuế tại Đại học Oxford nói.
NHỮNG VƯỚNG MẮC
Mô hình mới từ Tổ chức Công nghiệp Phát triển (OECD), dựa trên một sự kết hợp các chính sách gần với hiện thực hiện tại, cho thấy chi phí tài khóa cao hơn so với dự đoán của IMF. Trên phạm vi toàn cầu, thu ngân sách công sẽ giảm đi 0,4% GDP vào năm 2030 và 1,8% vào năm 2050.
Chi phí tài khóa sẽ biến đổi giữa các khu vực, thấp hơn ở các nơi chính phủ dựa vào việc dùng nhiều quy định hơn để giảm lượng khí thải và tăng lên mức 3,4% GDP ở châu Mỹ, do sự hào phóng của Mỹ về trợ cấp được bao gồm trong các luật như Luật Giảm Inflation.
"Mọi người phải xem xét quy mô của sự biến đổi cần thiết", Shardul Agrawala, trưởng phòng Tích hợp Môi trường và Kinh tế của OECD nói. "Chúng ta không nên trình bày mọi thứ như một bữa trưa miễn phí".
Một sự không chắc chắn lớn là liệu các đầu tư xanh có thể thay thế các đầu tư khác trong tương lai ngắn hạn, làm tăng năng suất hơn - hay liệu chúng chỉ là sự bổ sung, tạo thêm năng lượng cho các nền kinh tế vốn đang chịu cảnh tăng trưởng chậm chạp.
Stern lý luận rằng mặc dù có những thách thức đáng kể về chi tiêu công cộng, các đầu tư xanh sẽ đạt được lợi nhuận lớn theo thời gian - đặc biệt nếu những lợi ích về phúc lợi, như chất lượng không khí tốt hơn, cho thế hệ tương lai được tính đến.
"Chúng ta vẫn sống trong một thế giới nơi kế hoạch tiết kiệm vượt khoản đầu tư được lên kế hoạch", ông nói. "Đây là câu chuyện về tăng trưởng của thế kỷ 21”.
Tuy nhiên, một số ít quốc gia đã tự tính toán về chi phí dự kiến của sự chuyển đổi xanh dự kiến mang lại tác động lớn hơn so với IMF.
Cơ quan Trách nhiệm Ngân sách của Vương quốc Anh cho biết vào năm 2021 rằng đạt được mức không thải khí thải sẽ làm tăng 21% của GDP vào năm 2050, với việc mất thuế nhiên liệu đại diện cho chi phí lớn nhất đơn lẻ.
Pisani-Ferry, người đứng đầu một báo cáo gần đây cho chính phủ Pháp, ước tính rằng nó có thể làm tăng tới 25 điểm phần trăm của GDP vào năm 2040.
Con số cao hơn này một phần là do người đóng thuế có khả năng sẽ chịu gánh nặng chi phí hơn trong một quốc gia nơi nhà nước truyền thống đóng một vai trò lớn hơn.
Pisani-Ferry cũng cho rằng chính phủ đã đánh giá thấp mức hỗ trợ mà họ sẽ cần để giúp đỡ hộ gia đình. Đối với người dân Pháp thuộc tầng lương trung bình, việc lắp đặt hệ thống sưởi ấm xanh hơn sẽ tốn bằng thu nhập trong một năm. Ông nói thêm: "Không thể giả định rằng điều này sẽ xảy ra mà không có sự hỗ trợ công cộng đáng kể”.
"Khẩu hiệu là không tăng thêm việc vay mượn, không tăng thêm thuế", Pisani-Ferry nói. "Tôi chưa thấy cách nào để tính toán điều đó”.
Nếu không có nguồn tài trợ mới, chính phủ sẽ cần xem xét liệu việc vay mượn công cộng cao hơn có thể tài trợ cho sự chuyển đổi xanh - một yêu cầu lớn đối với sự gia tăng chi phí vay mượn và sự cần thiết của việc chi tiêu thêm trong các lĩnh vực khác, từ quốc phòng đến lương hưu và chăm sóc sức khỏe, khi dân số già đi.
Tuy nhiên, hóa đơn cho việc đạt mức không khí thải để kiểm soát sự ấm lên toàn cầu cần phải được thanh toán bất kể lớn đến đâu. "Thước đo thực sự là gì, đó là chi phí của việc không hành động?" Agrawala nói.
