Khi lượng đường trong máu tăng quá cao hoặc giảm quá thấp, cơ thể có thể gặp phải nhiều biến chứng nguy hiểm. Việc duy trì đường huyết ổn định trong ngưỡng mục tiêu sẽ giúp phòng ngừa hoặc làm chậm tiến triển của bệnh tiểu đường.
Phần lớn người bệnh tiểu đường đều hiểu rằng thực phẩm, đặc biệt là những món chứa carbohydrate, có thể tác động trực tiếp đến lượng đường trong máu. Tuy nhiên, ít ai nhận ra rằng thời điểm ăn uống cũng đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc kiểm soát đường huyết.
TẦM QUAN TRỌNG CỦA THỜI GIAN ĂN UỐNG
Ăn các bữa chính và bữa phụ đều đặn với lượng carbohydrate ổn định vào cùng một thời điểm mỗi ngày là yếu tố quan trọng giúp duy trì năng lượng ổn định và kiểm soát đường huyết ở người mắc tiểu đường.
Việc ăn uống đều đặn đặc biệt cần thiết đối với người mắc tiểu đường tuýp 1 và những người mắc tuýp 2 được điều trị bằng insulin truyền thống hoặc các thuốc hạ đường huyết uống như meglitinides và sulfonylureas. Bỏ qua bữa ăn hoặc bữa phụ trong quá trình điều trị này có thể làm tăng nguy cơ hạ đường huyết, hay còn gọi là hypoglycemia.
Khi đường huyết giảm, cơ thể có thể xuất hiện các triệu chứng mệt mỏi, run rẩy, đổ mồ hôi, chóng mặt và cảm giác đói. Nếu tình trạng này xảy ra thường xuyên, lượng calo bổ sung để bù đắp có thể dẫn đến tăng cân.
Đồng thời, bỏ bữa ăn cũng dễ dẫn đến ăn quá nhiều vào các thời điểm sau trong ngày, gây tăng đường huyết đột ngột.
Bên cạnh đó, hạ đường huyết có thể xuất hiện bất cứ lúc nào trong ngày. Những người không duy trì các bữa ăn và bữa phụ đều đặn thường dễ gặp hạ đường huyết về đêm. Tình trạng này có thể nguy hiểm vì thường không nhận biết được, làm tăng nguy cơ tái diễn và gây mệt mỏi vào ban ngày.
Trong một số trường hợp, hạ đường huyết có thể xảy ra mà không xuất hiện triệu chứng rõ ràng, được gọi là hạ đường huyết không nhận biết. Tình trạng này thường gặp ở những người bị hạ đường huyết thường xuyên, mắc tiểu đường trên 5 năm hoặc đang sử dụng một số thuốc điều trị huyết áp. Hạ đường huyết ban ngày mà không nhận biết cũng có thể gây nguy hiểm, đặc biệt trong khi vận động hoặc lái xe.
Người sử dụng bơm insulin, thuốc tiểu đường uống như metformin hoặc tiêm insulin nhiều lần thường có sự linh hoạt hơn về thời gian ăn và ít có nguy cơ hạ đường huyết khi bỏ hoặc trì hoãn bữa ăn.
CHIẾN LƯỢC DINH DƯỠNG THÔNG MINH
Mặc dù thời gian ăn uống đóng vai trò quan trọng, không có quy tắc chuẩn áp dụng cho tất cả về thời điểm các bữa ăn vì mỗi người có lối sống, nhu cầu dinh dưỡng và vấn đề sức khỏe khác nhau.
Các nghiên cứu gần đây cho thấy việc ăn một bữa sáng lành mạnh sau khi thức dậy mang lại lợi ích rõ rệt cho người mắc tiểu đường. Một bữa sáng cân bằng không chỉ giúp cảm giác no lâu hơn mà còn hỗ trợ kiểm soát đường huyết.
Ăn bữa sáng lớn kết hợp với các bữa trưa và tối nhỏ hơn có liên quan đến giảm cân, giảm đường huyết và giảm nhu cầu insulin ở người mắc tiểu đường tuýp 2.
Ngược lại, bỏ bữa sáng có thể dẫn đến tăng đường huyết và tăng cân. Một nghiên cứu ở người lớn mắc tiểu đường tuýp 1 ghi nhận rằng bỏ bữa sáng làm tăng đường huyết vào buổi chiều và ban đêm, dẫn đến nồng độ đường huyết trung bình 24 giờ cao hơn.
Nghiên cứu khác cũng chỉ ra mối liên hệ giữa bỏ bữa sáng và béo phì ở người mắc tiểu đường tuýp 2, trong khi tình trạng thừa cân làm tăng nguy cơ mắc các bệnh mãn tính khác như tim mạch và đột quỵ.
Bên cạnh đó, ăn bữa trưa và tối cân bằng với lượng carbohydrate ổn định hàng ngày được khuyến nghị để duy trì mức đường huyết và năng lượng ổn định, đặc biệt ở những người sử dụng insulin hoặc thuốc tiểu đường uống bởi đường huyết có thể giảm nếu bữa ăn bị bỏ qua hoặc trì hoãn.
Ăn tối sớm cũng được cho là có lợi. Một nghiên cứu ở người mắc tiểu đường tuýp 2 ghi nhận rằng ăn tối trong vòng 2 giờ trước khi đi ngủ có liên quan đến béo phì và kiểm soát đường huyết kém.
Về bữa phụ, lượng và thời điểm nên dựa trên mức đường huyết và cảm giác đói. Kế hoạch ăn truyền thống cho người mắc tiểu đường thường bao gồm 2 bữa phụ bên cạnh 3 bữa chính để ổn định đường huyết.
Bữa phụ có thể giúp ngăn ngừa và điều trị hạ đường huyết, nhưng không phải tất cả người mắc tiểu đường, đặc biệt là tuýp 2, đều cần bữa phụ.
Uống rượu cũng có thể làm tăng nguy cơ hạ đường huyết, do đó việc chuẩn bị một bữa phụ hoặc có sẵn bữa phụ trong những thời điểm này là cần thiết. Với những người có nguy cơ hạ đường huyết về đêm, bữa phụ trước khi đi ngủ có thể giúp ngăn đường huyết giảm quá thấp.
Thời gian ăn uống cũng liên quan đến hoạt động thể chất. Tập thể dục sau bữa ăn có thể giúp hạ đường huyết hiệu quả. Các nghiên cứu cho thấy người mắc tiểu đường tuýp 2 tập 30 phút sau bữa ăn có thể kiểm soát đường huyết tốt hơn.
Một số người, đặc biệt là những người dùng insulin bữa ăn hoặc thuốc tiểu đường như sulfonylureas, cần ăn trước khi tập để tránh hạ đường huyết vì trong quá trình tập cơ bắp sử dụng nhiều glucose hơn.
Nếu tập ngay sau bữa ăn, bác sĩ có thể khuyến nghị giảm liều insulin, đồng thời bổ sung một bữa phụ nhỏ chứa carbohydrate trước, trong hoặc sau khi tập. Việc tập trước bữa ăn và tiêm insulin bữa ăn cũng là một cách để giảm nguy cơ hạ đường huyết mà không cần nạp thêm carbohydrate trong khi tập.
Ngoài ra, nhịn ăn gián đoạn là mô hình ăn uống xen kẽ giữa các khoảng thời gian nhịn ăn và ăn, phổ biến là nhịn ăn 16 giờ mỗi ngày và ăn trong 8 giờ còn lại hoặc nhịn ăn 24 giờ cách ngày.
Nghiên cứu cho thấy nhịn ăn gián đoạn có thể là phương pháp an toàn, giúp cải thiện kiểm soát đường huyết, giảm nhu cầu insulin hàng ngày và giảm cân ở người mắc tiểu đường tuýp 2, một số nghiên cứu nhỏ khác cũng ghi nhận lợi ích tương tự ở người mắc tiểu đường tuýp 1.
Tuy nhiên, nhịn ăn gián đoạn không phù hợp với tất cả mọi người và có thể gây tác dụng phụ như hạ đường huyết, mất nước, thiếu chất dinh dưỡng, đói quá mức, nhức đầu và mệt mỏi.
Những nhóm không nên thực hiện bao gồm phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú, người cao tuổi, trẻ nhỏ, người có tiền sử rối loạn ăn uống và người suy giảm miễn dịch. Người mắc tiểu đường muốn thử nhịn ăn gián đoạn cần trao đổi với bác sĩ để đảm bảo phù hợp với tình trạng sức khỏe cá nhân.
LÀM THẾ NÀO ĐỂ XÂY DỰNG KẾ HOẠCH THỜI GIAN ĂN PHÙ HỢP?
Mỗi người sẽ có nhu cầu dinh dưỡng và phản ứng khác nhau với thực phẩm cũng như thuốc điều trị. Vì vậy, việc xác định kế hoạch thời gian ăn phù hợp thường cần trải qua quá trình thử nghiệm.
Khi xây dựng kế hoạch, nên ăn các bữa đều đặn, cân bằng giữa rau, protein và carbohydrate để duy trì mức đường huyết và năng lượng ổn định. Lượng carbohydrate cần được điều chỉnh phù hợp với hoạt động thể chất, liều insulin và các loại thuốc tiểu đường đang sử dụng.
Việc ghi lại thời gian và loại thực phẩm cùng với đo đường huyết trước và 2 giờ sau bữa ăn giúp nhận biết ảnh hưởng của thực phẩm và thời gian ăn đối với đường huyết. Bác sĩ có thể khuyến nghị sử dụng thiết bị theo dõi glucose liên tục (CGM) hoặc máy đo đường huyết (BGM) để thu thập thông tin chính xác hơn. Khi cần, bữa phụ lành mạnh nên được thêm vào dựa trên cảm giác đói và mức đường huyết.
Đo đường huyết trước và sau khi tập thể dục cũng rất quan trọng để hiểu rõ tác động của các hoạt động thể chất. Đồng thời, khi lập kế hoạch thời gian ăn, cần xem xét lịch làm việc, giấc ngủ và các loại thuốc đang dùng để xây dựng chế độ ăn phù hợp.
Không chỉ vậy, sự phối hợp với đội ngũ chăm sóc sức khỏe sẽ giúp phát triển một kế hoạch ăn uống và thời gian bữa ăn tối ưu, đáp ứng nhu cầu cá nhân và hỗ trợ kiểm soát đường huyết hiệu quả.
