Hai năm trước, khi đang chạy đua tái tranh cử tổng thống Mỹ, ông Donald Trump đã chế giễu kế hoạch thúc đẩy xe điện của ông Joe Biden là “trò lừa bịp” do “phe Cánh tả cực đoan” cổ xúy.
“Trong vòng ba năm tới, tất cả những chiếc xe này sẽ được sản xuất tại Trung Quốc”, ông Trump viết trên mạng xã hội thời điểm đó.
Giờ đây, lời châm biếm ấy lại trở thành một tiên đoán đang được hiện thực hoá.
“CHÍNH SÁCH XANH” BỊ ĐẢO NGƯỢC
Kể từ khi trở lại Nhà Trắng, ông Donald Trump cùng các nghị sĩ đảng Cộng hòa đã làm đảo lộn hoàn toàn cục diện phát triển xe điện tại Mỹ. Họ xóa bỏ khoản ưu đãi thuế 7.500 USD từng giúp người tiêu dùng mạnh dạn mua xe điện, đóng băng các gói tài trợ phát triển hạ tầng trạm sạc và hủy hàng loạt mục tiêu tiết kiệm nhiên liệu dành cho doanh nghiệp sản xuất ô tô.
Hệ quả là nước Mỹ đang thụt lùi trong cuộc đua xe điện đúng vào thời điểm Trung Quốc - đối thủ kinh tế số một - tăng tốc mạnh mẽ, củng cố vị thế thống trị không chỉ trong doanh số xe điện toàn cầu mà còn trong toàn bộ chuỗi cung ứng pin và khoáng sản hiếm cần thiết cho sản xuất.
Về mặt chính trị, việc ông Trump phản đối xe điện không phải điều khó hiểu. Từ lâu, đảng Cộng hòa vẫn chống lại các chính sách khuyến khích do phe Dân chủ khởi xướng, như ưu đãi thuế EV, vì cho rằng chúng đe dọa ngành dầu khí truyền thống.
Tuy nhiên, xét trong bối cảnh cuộc chiến thương mại giữa Mỹ với Trung Quốc, việc ông Donald Trump quay lưng với xe điện lại là một nghịch lý khó lý giải.
Bởi trên thực tế, các chính sách thời cựu Tổng thống Joe Biden cũng được thực hiện nhằm đối phó với Trung Quốc, trong đó bao gồm hàng loạt điều khoản khuyến khích xây dựng nhà máy pin nội địa và thẳng tay phạt nặng các công ty không đầu tư đủ tại Mỹ.
Theo logic đó, đáng lẽ ông Donald Trump phải thúc đẩy mạnh hơn nữa việc sản xuất và tiêu dùng xe điện trong nước.
Khi được hỏi về mâu thuẫn này, người phát ngôn Nhà Trắng cho biết Tổng thống Trump đang khôi phục vị thế dẫn đầu của nước Mỹ trong lĩnh vực năng lượng và sản xuất bằng cách gỡ bỏ các quy định trói buộc ngành năng lượng và đưa việc làm trở lại Mỹ, như một phần trong cam kết đảm bảo các hãng xe Mỹ đóng vai trò then chốt trong Kỷ nguyên Hoàng kim mới của nước Mỹ.
Điều này cũng phù hợp với lập trường quen thuộc của ông Donald Trump, đó là muốn mọi sản phẩm - từ vật dụng cơ bản, dược phẩm đến trí tuệ nhân tạo và chip bán dẫn - đều được sản xuất trên đất Mỹ. Khác với các đời tổng thống thuộc đảng Cộng hòa trước đây, ông Donald Trump không ngần ngại để chính phủ can thiệp sâu vào doanh nghiệp, đặc biệt nhằm bảo hộ những ngành có tính chiến lược. Ông thậm chí đã thúc đẩy một thỏa thuận yêu cầu ByteDance, công ty mẹ của ứng dụng chia sẻ video TikTok, phải tách mảng hoạt động tại Mỹ và chuyển quyền kiểm soát cho nhóm nhà đầu tư trong nước, dựa trên lập luận rằng mối liên hệ của TikTok với Trung Quốc tiềm ẩn nguy cơ an ninh quốc gia.
Do vậy, đáng lý ra ông Donald Trump sẽ phải tìm mọi cách để phát triển ngành xe điện ngay tại Mỹ, nhất là khi giới chuyên gia khẳng định kỷ nguyên xe chạy xăng đang đi đến hồi kết.
Chia sẻ với CNN, ông Huibert Mees, kỹ sư ô tô kỳ cựu từng làm việc tại Tesla, Lucid và Apple, nhận xét rằng: “Các dấu hiệu đã quá rõ ràng cho thấy động cơ xăng đang thoái trào, và việc “nhường” lợi thế xe điện cho Trung Quốc là một sai lầm khổng lồ. Đó mới chính là rủi ro an ninh quốc gia, bởi xe điện là tương lai của giao thông vận tải”.
“Chúng ta có muốn để Trung Quốc, hay bất kỳ ai khác, thống trị lĩnh vực này hay không?” ông Mees đặt câu hỏi và lo ngại rằng nước Mỹ đã tự đánh mất vị thế đi đầu: “Lẽ ra Mỹ phải là quốc gia dẫn đầu về đổi mới và sáng tạo, nhưng chúng ta lại đang rời bỏ một lĩnh vực mang tính cách mạng và tiềm năng nhất”.
DOANH NGHIỆP LOAY HOAY
Dù các hãng xe Mỹ chưa hoàn toàn từ bỏ xe điện, nhưng rõ ràng sự hứng khởi đã phai nhạt sau khi khoản ưu đãi thuế 7.500 USD chính thức hết hiệu lực vào ngày 30/9.
Cụ thể, General Motors cho biết trong báo cáo kinh doanh rằng hãng sẽ ghi nhận khoản lỗ 1,6 tỷ USD do hoạt động tái cơ cấu chiến lược và cắt giảm sản xuất xe điện, động thái được cho là để phản ứng trực tiếp với thay đổi chính sách của chính phủ.
Trong khi đó, Ford đã hủy hoặc hoãn sản xuất một số mẫu xe điện, đồng thời thừa nhận mảng EV của hãng lỗ hơn 2 tỷ USD chỉ trong nửa đầu năm nay, theo New York Times.
Tương tự, Tập đoàn Stellantis - chủ sở hữu các thương hiệu như Jeep, Ram, Chrysler và Dodge - đành thu hẹp kế hoạch phát triển xe điện tại xứ cờ hoa.
Không nằm ngoài xu hướng đó, thương hiệu xe Nhật Bản Honda cũng vừa chấm dứt sản xuất mẫu crossover điện Acura ZDX tại thị trường Mỹ.
Ngay cả Tesla - biểu tượng tiên phong của xe điện - cũng đang đối mặt với thực trạng danh mục sản phẩm bị lỗi thời trong bối cảnh CEO Elon Musk tuyên bố công ty hiện nay tập trung nhiều hơn vào mảng trí tuệ nhân tạo và robot thay vì xe hơi.
Không chỉ vướng phải khó khăn với chính sách về xe điện, việc Tổng thống Donald Trump áp thuế 25% lên phần lớn ô tô và linh kiện nhập khẩu từ tháng 5/2025 đã khiến các hãng sản xuất phải tự gánh chi phí để tránh đẩy giá lên người tiêu dùng, từ đó càng tạo thêm nhiều thách thức đối với tình hình chung.
Theo bà Erin Keating - chuyên gia phân tích cấp cao tại Cox Automotive - chính sự bất ổn đang lan rộng trong ngành công nghiệp ô tô Mỹ đã khiến các hãng buộc phải cắt giảm quy mô. “Một phần nguyên nhân khiến các hãng xe thận trọng hơn là vì môi trường hiện nay quá nhiều điều không chắc chắn”, bà nhấn mạnh. Với ngành ô tô vốn phức tạp và chi phí cao, mảng xe điện - vẫn đang ở quy mô nhỏ và còn chưa sinh lời - trở thành mảnh ghép dễ bị thu hẹp nhất để tiết kiệm chi phí trong lúc doanh nghiệp vật lộn tìm hướng đi giữa muôn vàn vấn đề nan giải khác.
Ngược lại, các nhà sản xuất xe điện Trung Quốc như BYD và Geely đang mở rộng mạnh mẽ ra thị trường quốc tế. Dù thương hiệu của họ vẫn có phần xa lạ với người Mỹ do rào cản thương mại, nhưng lại cực kỳ phổ biến và có giá thành cạnh tranh tại Đông Á, châu Âu và Nam Mỹ.
“Không lâu trước đây, xe Trung Quốc từng bị chê bai là tệ đến mức gần như nát vụn trong các bài kiểm tra va chạm. Nhưng giờ họ đang vươn lên đi đầu, một sự chuyển mình diễn ra trong khoảng thời gian đáng kinh ngạc. Các doanh nghiệp ô tô Trung Quốc tiếp tục tăng tốc một cách chóng mặt và chưa hề có dấu hiệu dừng lại”, ông Huibert Mees kết luận.
Nhìn ở khía cạnh rộng lớn hơn, sự đối lập giữa chính sách rút lui của Mỹ và khả năng bứt phá của Trung Quốc đang đặt ra câu hỏi lớn cho tương lai của toàn ngành. Trong khi Bắc Kinh coi xe điện là trụ cột của chiến lược công nghiệp thế kỷ 21, thì Washington lại đang tự kìm hãm bước tiến của mình. Nếu xu hướng này tiếp diễn, Mỹ có nguy cơ đánh mất không chỉ lợi thế cạnh tranh công nghệ mà còn cả quyền định hình tương lai của ngành công nghiệp ô tô thế giới - một vị thế từng được xem là niềm tự hào của Mỹ.