Ở một khía cạnh nào đó, đại dịch Covid-19 chỉ vụt lên như 1 đốm sáng trong 1 khoảng thời gian. Sau khi tăng vọt vào năm 2020, tỷ lệ thất nghiệp trên khắp các quốc gia giàu có nhanh chóng giảm xuống mức thấp trước đại dịch.
Các nước giàu thậm chí đã đạt lại mức GDP như trước đại dịch chỉ trong thời gian ngắn. Chưa hết, hơn hai năm sau khi các lệnh phong tỏa nghiêm ngặt được dỡ bỏ, ít nhất một sự thay đổi dường như vẫn còn tồn tại lâu dài: Thói quen tiêu dùng trên khắp các nước giàu có đã thay đổi một cách dứt khoát và có lẽ là vĩnh viễn. Chào mừng đến với thời đại “tiêu dùng ẩn dật” – tức là chi tiêu cho hàng hóa tại nhà cao hơn dịch vụ.
Trong những năm trước đại dịch, tỷ lệ chi tiêu của người tiêu dùng dành cho dịch vụ đã tăng lên đều đặn. Khi xã hội trở nên giàu có hơn, họ đòi hỏi nhiều hơn về những trải nghiệm xa xỉ, chăm sóc sức khỏe và lập kế hoạch tài chính. Sau đó, vào năm 2020, chi tiêu cho các dịch vụ, từ lưu trú tại khách sạn đến cắt tóc, đều sụt giảm do các lệnh phong tỏa. Khi mọi người dành nhiều thời gian ở nhà hơn, nhu cầu về hàng hóa tăng vọt, cùng với đó là sự đổ xô mua thiết bị máy tính và xe đạp tập thể dục.
So với xu hướng trước Covid-19, mức giảm thậm chí còn sắc nét hơn. Người tiêu dùng ở các nước giàu đang chi tiêu ít hơn khoảng 600 tỷ USD/năm cho dịch vụ so với mức bạn có thể mong đợi trong năm 2019. Đặc biệt, mọi người ít quan tâm đến việc chi tiêu cho các hoạt động giải trí thường diễn ra bên ngoài gia đình, bao gồm cả sự hiếu khách và giải trí. Số tiền tiết kiệm được đang được chuyển hướng sang hàng hóa, từ những đồ dùng lâu bền như ghế và tủ lạnh cho đến những thứ như quần áo, thực phẩm và rượu vang.
Ở những quốc gia có ít thời gian phong tỏa hơn, thói quen “chi tiêu ẩn dật” vẫn chưa ăn sâu. Chẳng hạn, chi tiêu cho các dịch vụ ở New Zealand và Hàn Quốc phù hợp với xu hướng trước đại dịch. Tuy nhiên, ở những nơi khác, hành vi chi tiêu ẩn dật dường như sắc nét hơn. Tại Cộng hòa Séc, nơi bị ảnh hưởng nặng nề bởi Covid-19, tỷ trọng dịch vụ thấp hơn xu hướng khoảng 3 điểm phần trăm. Nước Mỹ cũng chứng kiến tình cảnh tương tự. Nhật Bản đã chứng kiến sự sụt giảm 50% lượng đặt chỗ tại nhà hàng nhằm mục đích giải trí cho khách hàng và các mục đích kinh doanh khác. Tờ The Economist nhận định rằng, hình ảnh của những nhân viên văn phòng say xỉn lảng vảng quanh các khu giải trí của Tokyo nhiều khả năng sắp biến mất hoàn toàn.
Thoạt nhìn, có vẻ những con số này không phản ánh đúng những gì đang diễn ra. Nhiều người thấy khó đặt chỗ ở nhà hàng chất lượng. Các khách sạn thì đông đúc khách du lịch, khiến giá cả đang tăng vọt. Tuy nhiên, nguồn gốc thực sự của sự đông đúc không phải bởi nhu cầu cao ngất ngưởng mà là do nguồn cung hạn chế. Ngày nay, ít người muốn làm việc trong ngành khách sạn hơn — ở Mỹ tổng số việc làm trong ngành này vẫn thấp hơn so với cuối năm 2019. Và sự gián đoạn của đại dịch có nghĩa là nhiều khách sạn và nhà hàng lẽ ra sẽ mở cửa vào năm 2020 và 2021 đã không bao giờ mở cửa được nữa. Số lượng khách sạn ở Anh, vào khoảng 10.000, đã không tăng kể từ năm 2019.
Các công ty cũng đang nhận thấy sự thay đổi 600 tỷ USD. Trong một cuộc họp báo cáo kết quả kinh doanh gần đây, một giám đốc điều hành tại Darden Restaurants, công ty điều hành một trong những chuỗi nhà hàng tốt nhất của Mỹ, Olive Garden, đã lưu ý rằng, so với thời điểm trước đại dịch, “có lẽ chúng tôi đang ở mức 80% về mặt lưu lượng truy cập”. Tại Home Depot, nơi bán các công cụ cải thiện ngôi nhà của bạn, doanh thu thực tế tăng khoảng 15% vào năm 2019.
Các nhà đầu tư cũng đang bắt đầu chú ý tới xu hướng này. Ngân hàng Goldman Sachs chuyên theo dõi giá cổ phiếu của các công ty có xu hướng hưởng lợi khi mọi người ở nhà (chẳng hạn như các công ty thương mại điện tử) và những công ty phát triển mạnh khi mọi người ra ngoài (chẳng hạn như các hãng hàng không). Kết quả cho thấy, ngày nay, thị trường vẫn có thiện cảm với các công ty phục vụ người ở nhà.
Vậy tại sao hành vi “chi tiêu ẩn dật” lại tồn tại?
Lý do đầu tiên có thể là một số người dân vẫn sợ bị nhiễm bệnh, dù là do Covid hay thứ gì khác. Trên khắp các nước giàu có, người dân đang chuyển đổi phương tiện giao thông công cộng đông đúc để lấy sự riêng tư cho phương tiện của mình. Ở Anh, việc sử dụng ô tô phù hợp với tiêu chuẩn trước đại dịch, trong khi việc sử dụng phương tiện giao thông công cộng lại giảm sút. Mọi người dường như cũng ít quan tâm hơn đến các dịch vụ gần gũi và cá nhân. Ở Mỹ, chi tiêu cho việc làm tóc và chăm sóc cá nhân thấp hơn 20% so với xu hướng trước đại dịch, trong khi chi tiêu cho mỹ phẩm, nước hoa và chế phẩm làm móng tăng 1/4.
Thứ hai liên quan đến mô hình công việc. Theo Cevat Giray Aksoy của King's College London, trên khắp các nước giàu có, mọi người hiện làm việc khoảng một ngày một tuần tại nhà. Điều này làm giảm nhu cầu về các dịch vụ được mua khi ở văn phòng, bao gồm cả bữa trưa và làm tăng nhu cầu về hàng hóa tự làm. Năm ngoái, người Ý đã chi tiêu nhiều hơn 34% cho đồ thủy tinh, bộ đồ ăn và đồ dùng gia đình so với năm 2019.
Thứ ba liên quan đến giá trị. Đại dịch có thể đã khiến con người thực sự giống “ẩn dật” hơn. Theo dữ liệu chính thức từ Mỹ, năm ngoái mọi người ngủ nhiều hơn khoảng 11 phút so với năm 2019. Họ cũng chi ít hơn cho các câu lạc bộ yêu cầu thành viên và các hoạt động xã hội khác, đồng thời chi nhiều hơn cho các hoạt động chẳng hạn như làm vườn, tạp chí và nuôi thú cưng. Trong khi đó, số lượt tìm kiếm trực tuyến trên toàn cầu về “Patience”, một trò chơi bài hay còn gọi là solitaire, đang đạt tốc độ gấp đôi mức trước đại dịch. Có vẻ như di sản lớn nhất của Covid là đã khiến mọi người xa cách nhau hơn.
